So sánh thuế tiêu thụ đặc biệt và thuế bảo vệ môi trường

Trong hệ thống thuế tại Việt Nam, thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) và thuế bảo vệ môi trường (BVMT) đều là thuế gián thu, tức là người tiêu dùng cuối cùng là người chịu thuế, nhưng nghĩa vụ nộp thuộc về doanh nghiệp sản xuất hoặc nhập khẩu.

Tuy nhiên, nhiều người vẫn dễ nhầm lẫn hai sắc thuế này do đều đánh vào hàng hóa tiêu dùng đặc thù. Trên thực tế, thuế TTĐB và thuế BVMT khác nhau rõ rệt về mục đích, đối tượng, cách tính cũng như chính sách khấu trừ – hoàn thuế.

1. Khái niệm & Mục đích

1.1 Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB)

Là loại thuế áp dụng cho hàng hóa và dịch vụ không thiết yếu, thường mang tính xa xỉ hoặc gây tác động tiêu cực đến sức khỏe và xã hội, như: rượu, bia, thuốc lá, ô tô cao cấp, dịch vụ casino...

Mục đích chính:

• Điều tiết hành vi tiêu dùng, hạn chế việc sử dụng các sản phẩm không có lợi cho sức khỏe hoặc tạo hệ lụy xã hội.

• Tăng thu ngân sách từ nhóm hàng hóa có giá trị cao hoặc dễ gây nghiện.

1.2 Thuế bảo vệ môi trường (BVMT)

Là loại thuế áp dụng cho sản phẩm gây tác động xấu đến môi trường trong quá trình sử dụng, chẳng hạn như: xăng dầu, than đá, túi nilon khó phân hủy...

Mục đích chính:

• Hạn chế ô nhiễm, thúc đẩy sản xuất – tiêu dùng thân thiện với môi trường.

• Tăng chi phí xã hội đối với sản phẩm gây hại, từ đó khuyến khích sử dụng nguồn năng lượng sạch hơn.

2. Đối tượng & Người nộp thuế

Dù cùng là thuế gián thu và do doanh nghiệp nộp, nhưng hai loại thuế này đánh vào những đối tượng hàng hóa hoàn toàn khác nhau, phản ánh đúng mục tiêu điều tiết riêng biệt của từng sắc thuế.

Lưu ý: Người tiêu dùng cuối cùng là người “chịu” thuế gián tiếp thông qua giá bán, nhưng nghĩa vụ kê khai – nộp thuế thuộc về doanh nghiệp.

3. Cách tính thuế

Mỗi loại thuế có cách tính riêng biệt, phản ánh bản chất điều tiết khác nhau:

3.1 Thuế Tiêu thụ đặc biệt (TTĐB)

Cách tính:   Thuế TTĐB = Giá tính thuế × Thuế suất (%)

• Giá tính thuế là giá bán chưa có thuế TTĐB, chưa có thuế GTGT.

• Thuế suất thay đổi theo từng mặt hàng, thường dao động từ 10% đến 150% tùy loại (ví dụ: bia, rượu mạnh, ô tô...).

Đặc điểm: Tính theo tỷ lệ phần trăm trên giá bán, do đó giá trị thuế có thể tăng theo giá trị hàng hóa.

3.2 Thuế Bảo vệ môi trường (BVMT)

Cách tính:   Thuế BVMT = Sản lượng hàng hóa × Mức thuế tuyệt đối (đồng/đơn vị)

• Mức thuế được quy định cụ thể trong Luật thuế BVMT cho từng mặt hàng, ví dụ:

  • Xăng: 4.000 đồng/lít

  • Dầu diesel: 2.000 đồng/lít

  • Than đá: 10.000 đồng/tấn

Đặc điểm: Tính theo định mức cố định, không phụ thuộc vào giá bán hàng hóa.

4. Khấu trừ & Hoàn thuế

Chính sách về khấu trừ và hoàn thuế giữa hai loại thuế này cũng có sự khác biệt rõ rệt, phản ánh đặc điểm điều tiết và mục tiêu thuế:

4.1 Thuế Tiêu thụ đặc biệt (TTĐB)

Có thể khấu trừ và hoàn thuế trong một số trường hợp nhất định, cụ thể:

• Khấu trừ:
  Nếu doanh nghiệp nhập khẩu hàng hóa chịu thuế TTĐB để tiếp tục sản xuất hàng hóa chịu thuế TTĐB khác (ví dụ: nhập rượu nguyên liệu để sản xuất rượu đóng chai), thì phần thuế TTĐB đã nộp được khấu trừ vào số thuế phải nộp sau.

• Hoàn thuế:
  Trường hợp hàng hóa đã nộp thuế TTĐB nhưng sau đó:

  • Bị trả lại

  • Xuất khẩu ra nước ngoài
    thì doanh nghiệp có thể làm thủ tục xin hoàn lại số thuế TTĐB đã nộp.

4.1 Thuế Bảo vệ môi trường (BVMT)

Không được khấu trừ, không hoàn thuế.

• Thuế BVMT là khoản thu một lần, tính trực tiếp vào sản phẩm gây ô nhiễm môi trường.

• Sau khi đã nộp thuế, không có cơ chế khấu trừ hay hoàn trả, kể cả trường hợp hàng hóa bị trả lại hoặc xuất khẩu.

Điều này phản ánh đúng bản chất của thuế BVMT: tăng chi phí xã hội đối với hành vi gây hại cho môi trường, bất kể sản phẩm đó có được tiêu thụ hay không.

5. Kết luận

Mặc dù cùng là thuế gián thu và do doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ nộp, nhưng thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) và thuế bảo vệ môi trường (BVMT) lại có sự khác biệt rõ rệt về mục đích, đối tượng áp dụng, cách tính và chính sách khấu trừ – hoàn thuế.

• TTĐB hướng đến việc điều tiết tiêu dùng, áp dụng cho các mặt hàng xa xỉ hoặc gây hại cho sức khỏe.

• BVMT nhằm bảo vệ môi trường, đánh vào sản phẩm gây ô nhiễm trong quá trình sử dụng.

Việc hiểu và phân biệt chính xác hai sắc thuế này sẽ giúp doanh nghiệp kê khai đúng, tính thuế đủ và tránh các rủi ro về thuế – kế toán trong quá trình hoạt động. Đây cũng là một phần quan trọng trong việc tuân thủ pháp luật thuế một cách chủ động và hiệu quả.